WEB 3 - Là một thuật ngữ dùng để “marketing tạo trend” hay là một cuộc cách mạng mới?

Khởi nguyên của web 

Nhà khoa học người Anh Tim Berners-Lee được cho là đã phát minh ra World Wide Web khi làm việc cho CERN vào tháng 3 năm 1989, ông đã hình dung web đóng vai trò như một trung tâm thông tin mở, một không gian chung không bị cơ quan trung ương kiểm soát, do đó bất kỳ ai cũng có thể truy cập mà không cần bất kỳ sự cho phép nào. 

Tiếp theo đó đến năm 1999, ông đã giới thiệu thuật ngữ Semantic Web (web ngữ nghĩa) có nghĩa là internet sẽ tương tác và phản hồi lại bạn giống như một con người chứ không phải là một cái máy. 

John Markoff, một phóng viên của tờ The New York Times đã đặt ra thuật ngữ Web 3.0 vào năm 2006. Trên nhiều khía cạnh, Web 3.0 được xem như trở lại ý tưởng ban đầu của Berners-Lee về Semantic Web, không cần sự cho phép của cơ quan trung ương và không có node điều khiển trung tâm.

Như vậy như chúng ta đã thấy cái thuật ngữ “hot” như nước sôi hiện tại mà ai cũng nói đến đã có từ hàng chục năm về trước.

Web 1

Trước khi có World Wide Web ra đời, internet đã được quân đội của chính phủ Mỹ phát minh ra trước đó hàng chục năm. Chúng ta có thể tưởng tượng internet là một cơ sở hạ tầng, là đường xá, vỉa hè, trên đó người ta sẽ xây dựng những công trình đồ sộ lên trên. 

*Internet là mạng toàn cầu bao gồm hàng tỷ máy tính và các thiết bị điện tử khác. Với Internet, bạn có thể truy cập hầu hết mọi thông tin, giao tiếp với bất kỳ ai khác trên thế giới và bạn còn làm được nhiều hơn thế nữa. World Wide Web thường gọi ngắn là Web, là một tập hợp các trang web khác nhau bạn có thể truy cập thông qua Internet. Một trang web được tạo thành từ văn bản, hình ảnh và các tài nguyên liên quan khác. 

Ở web 1 khi ấy, web là những trang chỉ có chữ và có nhiều đường dẫn (hyperlink) để dẫn người đọc đi từ trang này qua trang nọ. 

Một trang web vào năm 1991 sẽ trông như thế nào

Lúc này những người dùng sở hữu máy tính sẽ truy cập vào những trang web này và đọc nội dung, họ chỉ làm được một việc duy nhất là đọc nội dung. Toàn bộ giai đoạn này kéo dài đến khoảng năm 2005. 

Web 2

Lúc này sự phát minh ra các ngôn ngữ như JavaScript, HTML và CSS... cho phép các nhà phát triển tạo ứng dụng nơi người dùng có thể tương tác với nội dung trong thời gian thực.

Mình không phải là kỹ sư lập trình và mình biết đa số các bạn đọc bài viết này cũng không phải là lập trình viên. Nên chúng ta có thể hiểu nó một các đơn giản là các công cụ như JavaScript, HTML và CSS là những vật liệu xây dựng và máy móc giúp chúng ta xây dựng các tòa nhà trên cơ sở hạ tầng internet. 

Từ đây sự bùng nổ về các nền tảng lớn ra đời như Facebook, Twitter, Youtube, Amazon, Google… các công ty công nghệ này dùng những công cụ nêu trên để xây dựng nên các nền tảng đẹp hơn, có chuyển động mượt mà với màu sắc hình ảnh, video... sự khác biệt lớn với đời web 1 là giờ đây bạn có thể đăng bài trên Facebook, comment, like, share... bạn không còn là người đọc nữa mà giờ bạn còn có thể thò tay vào bàn phím để đưa nội dung của mình vào những nền tảng đó. 

Và sự phát triển rực rỡ của một thế hệ trang web mới kéo dài cho đến tận nay. Với những công ty công nghệ hàng đầu thống lĩnh phần lớn thị trường. 

Internet như một cơ sở hạ tầng không ai làm chủ, nhưng những công ty bỏ công sức ra để xây dựng những tòa nhà khổng lồ trên đó mang tên Facebook, Youtube… thì họ có quyền có quyền làm chủ ngôi nhà đó, phần lớn nội dung trong ngôi nhà đó được người dùng tạo ra, họ đăng hình, video, nói chuyện, và tất cả những thứ đó được gọi là dữ liệu (data) những ngôi nhà lớn này thống trị trên không gian internet, cứ 10 người lên internet thì hết 6 7 người vào những ngôi nhà này để chơi rồi. 

Những công ty công nghệ này họ tạo ra những ngôi nhà đẹp đẽ, tiện ích mượt mà cho hàng tỷ người dùng vào chơi miễn phí, vậy thì họ kiếm tiền từ đâu? 

Mạng xã hội gắn liền với mô hình quảng cáo

Bạn còn nhớ những bức hình, những cái like, những đoạn tin nhắn người ta trao đổi trong các ngôi nhà đó không, đó là những dữ liệu vô cùng quý giá để những công ty đó thu thập được, đôi khi Facebook còn hiểu chúng ta hơn là cả ba mẹ chúng ta ở nhà nữa, khi đã hiểu được bạn rồi họ cho bạn thứ bạn sẽ cần và muốn, các công ty khác sẽ trả tiền quảng cáo cho những công ty như Facebook, Youtube, Twitter… để sản phẩm và dịch của họ có thể đến với “đúng đối tượng”. 

Hầu như một ngày dùng internet bình thường của chúng ta đều lướt qua một loạt các nền tảng đó, bạn tìm kiếm video của kênh Thuancapital trên Youtube, like bài chia sẻ trên Facebook, và đọc bài viết này trên trình duyệt Chrome… Cho chúng ta thấy được sự tập trung và thống trị trên không gian internet chỉ thuộc về một vài công ty công nghệ hàng đầu. 

Internet là một cơ sở hạ tầng tự do cho mọi người, nhưng sự phổ biến và thống trị của những công ty công nghệ lớn đã làm bóp méo khái niệm đó.

Vào năm 2009 con người lần đầu tiên được chuyển tiền từ nơi này qua nơi kia trên internet mà không cần phải thông qua một bên trung gian thứ 3 nào. Đó là Bitcoin. Cuộc cách mạng tài chính phi tập trung đầu tiên trong thế kỷ 21. 

Nhưng ngoài tiền ra, thì chúng ta còn muốn chuyển thêm tin nhắn, hình ảnh, video, nội dung một cách phi tập trung thì sao? 

Quay trở lại với câu chuyện nhà khoa học người Anh Tim Berners-Lee đã phát minh ra World Wide Web với ý định nó là một trung tâm thông tin mở, một không gian chung không bị cơ quan trung ương kiểm soát, do đó bất kỳ ai cũng có thể truy cập mà không cần sự cho phép.

Với sự thống thị không gian internet hiện tại chỉ nằm trong tay của một vài công ty thì nó đang đi ngược lại với ý tưởng ban đầu khi Tim Berners-Lee tạo nên World Wide Web đúng không. 

Web 3

Sau khi các nền tảng phi tập trung như Ethereum, Cardano, BSC… ra đời với khả năng cho phép các lập trình viên xây dựng các ứng dụng lên nó. Thay vì họ phải xây dựng lên các máy chủ tập trung thì giờ đây ứng dụng của họ được hoạt động trên một mạng lưới phi tập trung mà chúng ta thường gọi là dApps.

Theo như ý tưởng ban đầu của người sáng lập, web 3 ban đầu được ông giải thích như một web ngữ nghĩa, có nghĩa là khi bạn lên web tìm kiếm cái gì đó thì nó trả lời lại bạn như một con người chứ không như một cái máy dò tìm theo từ khoá mà bạn ghi. Nó giống như Siri trong iPhone vậy đó, nói chuyện với bạn qua lại, vì Siri âm thầm ghi lại hết nhất cử nhất động của tất cả những việc bạn làm trên iPhone. 

Tuy nhiên ngày nay, thuật ngữ web 3 đã bị làm thay đổi qua rất nhiều biến thể khác nhau, ai muốn nói hay muốn hiểu sao cũng được vì không có một định nghĩa cụ thể nào cho web 3 ở thời điểm hiện tại. 

Các nhà đam mê blockchain thường gọi web 3 là “Web phi tập trung” trong đó người dùng làm chủ được dữ liệu vì toàn bộ data được lưu trên các nền tảng lưu trữ đám mây phi tập trung như Filecoin chẳng hạn, quyền riêng tư và không cần tiết lộ danh tính khi tạo tài khoản, như khi chúng ta kết nối ví Metamask vào PancakeSwap vậy. Nghe tới đây bạn tự hỏi vậy nó có khác gì dApps đâu nhỉ? 

Cách dịch vụ tập trung hiện tại sẽ có phiên bản phi tập trung trong tương lai 

Mình cũng khá mệt mỏi để đi tìm sự khác nhau giữa dApps và web 3 và rồi vô tình đọc được một đoạn như thế này. “Web 3 là một cái ô rộng bao gồm các trường hợp sử dụng đa dạng của thị trường, DeFi, quản trị, giải trí…” ​​🙄

Có lẽ thị trường đã chán với thuật ngữ dApps nên muốn tạo ra một trend mới với thuật ngữ web 3 chăng. 

Hay cũng có thể là những nhà cách mạng blockchain thấy được tầm nhìn của họ khớp với tầm nhìn của người sáng lập World Wide Web với ý định mở ra một không gian chung không bị các tổ chức tập trung kiểm soát. Bằng cách xây dựng nên các ứng dụng phi tập trung (dApps) để giúp người dùng tự do hơn trong việc bảo vệ thông tin và không cần sự cho phép từ các công ty công nghệ lớn. Thế nên họ mới chọn từ web 3?. 

Raj Gokal, giám đốc điều hành của Solana Labs, cho biết “Web 3 biến người dùng và người sáng tạo thành chủ sở hữu và các bên liên quan", một sự thay đổi không thể sớm xuất hiện trên các nền tảng xã hội.

Solana Ventures đã rất tích cực trong lĩnh vực đầu tư, gần đây mới đầu tư vào quỹ 100 triệu đô la dành riêng cho trò chơi Web 3, còn được gọi là GameFi. Các quỹ tương tự cũng được ra mắt bởi Sanctor Capital và Huobi Group. Hơn 17 tỷ đô la vốn đầu tư mạo hiểm đã chảy vào các startup tập trung vào tiền điện tử và blockchain cho đến nay.

Đây là đoạn trích trong một bài báo đang nói về web 3. Có phải các nhà cách mạng blockchain đang dùng thuật ngữ web 3 như một công cụ marketing mới và gây lạ lẫm khó hiểu cho người đọc. Giống như năm 2017 người ta nói nhiều về blockchain 1.0, 2.0 và rồi 3.0. Và giờ thì chúng ta không còn nghe ai nói về nó nữa. 

Sự trở ngại khi di chuyển từ tập trung qua phi tập trung 

Liệu phần đa mọi người có đủ quan tâm đến quyền riêng tư và chủ quyền bản thân để di chuyển từ các ứng dụng rất mượt mà và có cộng đồng rất lớn như Facebook và Twitter sang một nền tảng mạng xã hội phi tập trung?  

Hiện tại các ứng dụng phi tập trung có phần khó xài và chi phí cũng cao hơn khi sử dụng, vì mỗi lần tương tác với hợp đồng thông minh thì bạn cần trả phí giao dịch, trong khi đó người dùng đã quen với sự miễn phí từ các dịch vụ sẵn có. 

Giao thức và dApps chưa có một mô hình kinh doanh rõ ràng. 

Đổi mới công nghệ thường đi đôi với một mô hình kinh doanh mới. Như các nền tảng mạng xã hội hiện tại hoạt động trên mô hình kinh doanh quảng cáo, bằng cách thu hút cho nhiều người dùng sử dụng nền tảng của họ và thu phí quảng cáo của các nhà tài trợ. 

Nếu bạn không trả tiền cho nó, bạn đã trở thành sản phẩm.

Một mô hình kinh doanh bền vững là một yếu tố quan trọng cần thiết cho các ứng dụng phi tập trung, hiện tại các dApps đang xây dựng mô hình kinh doanh trên phân phối token. Bởi vì không một đội ngũ sáng lập nào có đủ tiền để phát triển dự án trong dài hạn mà mô hình kinh doanh đó không tạo ra thêm nguồn tiền cho họ. 

Sản phẩm họ tạo ra cần giải quyết những vấn đề gì của thị trường và có tạo ra giá trị cho người dùng hay không. Tôi cần tìm một công việc, tôi cần chia sẻ ý tưởng, hoặc tôi cần thể hiện bản thân. Các ứng dụng phi tập trung (dApps) cần giải quyết các vấn đề đó và làm tốt hơn các ứng dụng Web 2 hiện tại để mọi người chuyển sang sử dụng chúng.

Chúng ta thường đặt câu hỏi là nếu họ phát triển nền tảng phi tập trung thì họ kiếm tiền từ đâu? 

Lấy ví dụ như những người sáng lập sàn phi tập trung (DEX) Uniswap, ban đầu có phải token UNI là vô giá trị không, nhưng do họ đã tạo ra một sản phẩm tốt, nhiều người sử dụng, và từ đó đồng token UNI đại diện cho sàn Uniswap cũng tăng giá trị theo, đó là cách mà đội ngũ sáng lập có được tiền để tiếp tục phát triển sản phẩm trong tương lai dài hạn. 

Các trò chơi gamefi dựa trên phân phối token phải vượt qua được thử thách là làm sao người chơi muốn play hơn là muốn earn, nếu ai tham gia trò chơi đó cũng muốn earn mà không thích play thì làm sao trò chơi đó có thể tồn tại trong dài hạn. 

Có thể web 3 (hay dApps) sẽ không thay thế hoàn toàn web 2, nó sẽ cùng tồn tại song song với nhau, như chúng ta vẫn xài ví Metamask để kết nối với các sàn DEX trên trình duyệt Chrome vậy. 

Hoặc một ngày nào đó các công ty tư nhân như Tiki đưa ra thêm các tùy chọn cho người dùng. Thay vì tạo tài khoản trên Tiki thông qua google thì giờ bạn có thể kết nối ví Metamask vào và mua sắm trực tiếp bằng tiền điện tử có trong ví. 

Kết luận 

Internet như một cơ sở hạ tầng tự do, web 2 là các công ty tư nhân xây dựng lên các đế chế tập trung của mình trên đó, từ tài chính, giải trí, mua sắm, và sở hữu rất nhiều thông tin của người dùng, web 3 như một sự lựa chọn thay thế khác bên cạnh các nền tảng tập trung hiện có, thay vì chỉ được gửi tiền qua paypal hay ngân hàng thì nay bạn còn có lựa chọn khác là gửi tiền bằng bitcoin qua internet vậy. Thay vì đăng ảnh, video, nội dung vào Facebook thì nay bạn có thể đăng tất cả những thứ đó và một nền tảng mạng xã hội phi tập trung, nơi mà không có ai kiểm soát thông tin của bạn. 

Mình vẫn tin kẻ thắng sẽ có tất cả, sau đợt bùng nổ .com vào những năm 2000 có hàng nghìn công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ nhưng cho đến hiện tại chỉ có vài công ty là chiếm lĩnh phần lớn thị trường, và nắm trong tay rất nhiều quyền lực, bạn có muốn biết họ quyền lực đến thế nào không? Đến cả tổng thống đương nhiệm Hoa Kỳ và là một nhà tỷ phú thì họ cũng cho bay màu tài khoản mạng xã hội sau một đêm thì bạn và mình có là gì!

Trong thế giới crypto cũng vậy, hàng trăm hàng nghìn nền tảng phi tập trung ngoài kia đang cạnh tranh nhau và mình tin rằng trong tương lai sẽ có những nền tảng chiến thắng và chiếm lĩnh thị trường. Nhưng sự khác nhau ở đây là, mặc dù là ai trong số các nền tảng phi tập trung chiến thắng và chiếm lĩnh thị trường thì bản chất nó vẫn là phi tập trung, và tất cả dữ liệu đều là của cộng đồng chứ không trao quyền lực về tay một nhóm nhỏ người nào đó. (dựa trên lý thuyết là vậy, còn thực tế cần chúng ta kiểm chứng trong tương lai). 

Các bài viết liên quan 

METAVERSE - Vũ trụ ảo song song

DECENTRALAND - Thế giới thật và ảo đan xen lẫn nhau

FILECOIN - Lưu trữ văn minh loài người vào mạng lưới ổ cứng phi tập trung